چکیده
تحقیق پیش رو به دنبال آن است که با الهام از آیات 60-82 سوره¬ی مبارکه¬ی کهف و بهره-گیری از روایات و تاریخ، ضمن تبیین کیفیّت وصال و فراق دو پیامبر الهی حضرت موسی و خضر ـ علیهما السّلام ـ و مأموریّت هر یک از ایشان در همراهی با یکدیگر به بیان آموزه¬های تربیتی و اخلاقی تعامل استاد و شاگرد بپردازد. در نیمه¬ی نخست تحقیق، بعد از مباحث مقدّماتی که شامل کلّیّات و مفهوم¬شناسی است در فصل دوم شخصیّت حضرت موسی و خضر ـ علیهما السّلام ـ بررسی شد و بدست آمد که مراد از موسای مذکور در آیات محلّ بحث همان موسای کلیم و صاحب تورات است و مراد از عبد عالِم به نظر اکثر مفسّران خضر نبیّ ـ علیه السّلام ـ می¬باشد که نبوّت ایشان با دلایلی از جمله آیات و روایات و اجماع مسلمین پذیرفته شده است. سپس تفسیر و توضیح آیات مربوط به نحوه¬ی مواجهه¬ی این دو پیامبر بزرگ بیان شد.
در نیمه¬ی دوم تحقیق به آموزه¬های اخلاقی و تربیتی و ضرورت و جایگاه استاد در تعلیم و تربیت توجّه شده است. در فصل سوم پس از بیان معنای صبر و اهمیت و جایگاه آن در علم¬آموزی، راز ناشکیبایی حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ مورد بررسی واقع شد و به دست آمد که پیامبر اولواالعزمی چون موسای کلیم ـ علیه السّلام ـ که صبر نمی¬کند و خلاف تعهّدش با خضر نبیّ ـ علیه السّلام ـ در هر سه ماجرا، زبان به اعتراض و سؤال می¬گشاید به این سبب است که حافظ جان و مال مردم و مسؤول شریعت ایشان است، لذا نمی¬تواند در آن وقایع، اعمال حضرت خضر ـ علیه السّلام ـ را که ظاهری خلاف شریعت دارد و موجب هتک حرمت و احترام مجلس حضور حقّ تعالی است، تحمّل کند. امّا چون برای تعلّم و یادگیری با حضرت خضر ـ علیه السّلام ـ همراه شده سؤال او ممدوح و حقّ مسلّم اوست.
از آن سو حضرت خضر ـ علیه السّلام ـ باید مأموریّت خویش را در عالم تکوین به انجام برساند و در نهایت راز کارهایش را برای حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ بازگو کند. هر دو پیامبر الهی به وظیفه¬ی خود عمل نمودند. حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ در عالم تشریع و حضرت خضر ـ علیه السّلام ـ نیز در عالم تکوین.
در فصل چهارم ادب و تجلّی آن در رفتار و گفتار حضرت موسی و خضر ـ علیهما السّلام ـ به طور جداگانه بررسی شد. پس از تعریف ادب و انواع و مراتب آن برخی از جلوه¬های ادب نیز بیان شد که عبارت¬اند از:
تقویت و ارتقاء بینش توحیدی در نگاه حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ، تواضع و فروتنی، خلوص در انگیزه و تبعیّت از استاد، بذل سخاوتمندانه¬ی دانش، بیان علّت¬ها و حکمت¬های رفتار، زمان¬شناسی استاد در امر تربیت و....
در فصل ششم نیز به ضرورت استاد در تربیت انسان پرداخته شد. این مسأله از منظر عقلی و نیز آیات قرآن و روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان برخی اوصاف استاد شایسته بیان شد که از آن جمله عباتند از: تهذیب و خودساختگی، دعوت به خوبی¬ها، تخصّص علمی، تواضع، خرافه¬زدایی و نفی بدعت¬ها و... . و به این نتیجه رسیدیم که داشتن صبر در راه تحصیل علم و ادب در تعامل با استاد و عالم ربّانی از مهم¬ترین ویژگی¬ها و بایسته¬هایی است که برای کمال علمی و عملی و تهذیب نفس در هر فرد لازم است.
کلیدواژه¬ها: موسی ـ علیه السّلام ـ، خضر ـ علیه السّلام ـ، آموزه¬های تربیتی، ضرورت و جایگاه استاد
