نگارنده: «مبلغ نخبه و استاد حوزه های علمیه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»
*******
دهم ماه رجب المرجب روز ولادت با سعادت حضرت امام محمد تقی (علیه السلام) است. برای هریک از ارادتمندان آن حضرت توفیقی است برای کسب معرفت و شناخت بیشتر به مطالعه ۲۵ سال از زندگانی و ۱۷ سال از دوره امامت جواد الائمه (علیه السلام) بپردازند؛ از همین رو دراین یادداشت چهارده خصوصیت ویژه امام نهم(عليه السلام) به صورت جامع مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد:
*******
یکم-((مولود با برکت))
یکی از خصوصیت ویژه امام نهم که پدرش امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) بارها وی را با آن توصیف کرده است ((مولود بابرکت است))؛ راز و سر اینکه امام جواد (علیه السلام) با این خصوصیت توصیف شده این است: امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) تا سن ۴۷ سالگی صاحب فرزند نشد و همین امر موجب شده بود که سران واقفیه به بهانه اینکه امامان طبق احادیث ماثور از رسول الله (صلی الله علیه وآله) دوازده نفرند و نه نفر ازآنان از نسل امام حسین (علیه السلام) اند، امامت آن حضرت را به دلیل اینکه صاحب فرزند نیست انکار کنند، تا جایی که ((حسین بن قیاما واسطی)) ازسران واقفیه طی نامه ای به امام رضا(علیه السلام) نوشت:(( چگونه ممکن است امام باشی درصورتی که فرزند نداری؟ امام در پاسخ نوشت: از کجا می دانی که من دارای فرزندی نخواهم بود؛ سوگند به خدا، بیش از چند روز نمی گذرد که خداوند پسری به من عطا می کند که حق را از باطل جدا می کند)).
این شگرد تبلیغی از طرف «حسین بن قیاما» (و دیگر پیروان واقفیه) به مناسبت های مختلف و در موارد گوناگون تکرار می شده و امام رضا (علیه السلام) همواره سخنان و دلائل آنان را رد می کرده است، تا آنکه حضرت جواد متولد شد و این سمپاشی ها خاتمه یافت و موضع امام و شیعیان که از این نظر در تنگنا قرار گرفته بودند، تقویت گردید و اعتبار و وجهه تشیع بالا رفت ((کشف الغمه علی بن عیسی الاربلی، ص۱۴۲، اصول کافی ج۱ص، ۳۲۰،۳۲۱-، اختیار معرفة الرجال شیخ طوس، (معروف به رجال کشی)،ص۵۳۳)).
به دلیل همین برکتی که تولد امام جواد(علیه السلام) به همراه داشت و موجب تثبیت امامت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و تقویت تشیع شده بود، امام(علیه السلام) تولد امام جواد(علیه السلام) را با برکت دانسته و در روایت آمده است:
۱-«ابو یحیای صنعانی» می گوید: روزی در محضر امام رضا (علیه السلام) بودم، فرزندش ابو جعفر را که خردسال بود، آوردند. امام فرمود: «این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت تر از او زاده نشده است»(اصول کافی ج ۱، ص ۳۲۱-علی بن عیسی الاربلی، کشف الغمة، ، ج ۳، ص ۱۴۳) .
۲- دو تن از شیعیان بنام «ابن اسباط» و «عباد بن اسماعیل» می گویند: در محضر امام رضا (علیه السلام) بودیم که ابو جعفر را آوردند، عرض کردیم: این همان مولود پر خیر و برکت است؟ حضرت فرمود: «آری، این همان مولودی است که در اسلام با برکت تر از او زاده نشده است» (بحار الانوار، ، ج ۵۰، ص۲۰)) .
۳-«ابو یحیای صنعانی» می گوید: در مکه به حضور امام رضا (علیه السلام) شرفیاب شدم، دیدم حضرت موز را پوست می کند و به فرزندش ابو جعفر می دهد. عرض کردم: این همان مولود پر خیر و برکت است؟ فرمود: «آری، این مولودی است که در اسلام مانند او و برای شیعیان ما، بابرکت تر از او زاده نشده است»(فروع کافی، ، ج ۶، ص۳۶۱).
*******
دوم-((باور پذیر کردن امامت در کودکی))
امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) درسال (۲۰۳)به شهادت رسید وامام جواد (علیه السلام) که درسن هشت سالگی قرار داشت به مقامت امامت رسید. باور این حقیقت که کودکی بخواهد امامت امت را به عهده بگیرد چون اولین تجربه برای شیعیان بود نه تنها برای عوام بلکه برای خواص ازشیعیان باور پذیر نبود؛ ازهمین رو مورّخان در این باره می نویسند:
«چون امام رضا (ع) در سال ۲۰۳ ه. ق به شهادت رسید، سنّ ابوجعفر نزدیک به هفت سال بود. از این رو در بغداد و سایر شهرها در بین مردم اختلاف نظر پدید آمد. «ریان بن صلت»، «صفوان بن یحیی»، «محمدبن حکیم»، «عبدالرحمن بن حجّاج» و «یونس بن عبدالرحمن»، با گروهی از بزرگان و معتمدان شیعه، در خانه «عبدالرحمن بن حجّاج»، در یکی از محله های بغداد به نام «برکه زلزل» گرد آمدند و در سوگ امام به گریه و اندوه پرداختند... یونس به آنان گفت: دست از گریه و زاری بردارید، (باید دید) امر امامت را چه کسی عهده دار می گردد و تا این کودک (ابوجعفر) بزرگ شود، مسائل خود را از چه کسی باید بپرسیم؟
در این هنگام «ریان بن صلت» برخاست و گلوی او را گرفت و فشرد و در حالی که به سر و صورت او می زد، با خشم گفت: تو، نزد ما تظاهر به ایمان می کنی و شک و شرک خود را پنهان می داری؟! اگر امامت او از جانب خدا باشد، حتی اگر طفل یک روزه باشد، مثل پیرمرد صد ساله خواهد بود و اگر از جانب خدا نباشد، حتی اگر صد ساله باشد، چون دیگران یک فرد عادی خواهد بود، شایسته است در این باره تأمّل شود.
در آن موقع، موسم حج نزدیک شده بود. هشتاد نفر از فقها و علمای بغداد و شهرهای دیگر رهسپار حج شدند و به قصد دیدار ابوجعفر عازم مدینه گردیدند و چون بدان جا رسیدند، به خانه امام صادق (ع) که خالی بود، رفتند و روی زیرانداز بزرگی نشستند. در این هنگام، «عبدالله بن موسی»، عموی حضرت جواد وارد شد و در صدر مجلس نشست.
از وی مسائلی پرسیدند و چون او در پاسخ درماند، از دورش پراکنده شدند، شیعیان غمگین شدند و فقها مضطرب گشتند و قصد رفتن کردند و گفتند: اگر ابوجعفر می توانست جواب مسائل ما را بدهد، عبدالله نزد ما نمی آمد و جواب های نادرست نمی داد!
در این هنگام، دری از صدر مجلس باز شد و غلامی به نام «موفق» وارد مجلس گردید و گفت: این ابوجعفر است که می آید. همه به پا خاستند و از وی استقبال کرده، سلام دادند. امام وارد شد و نشست و مردم همه ساکت شدند. آن گاه سؤالات خود را با امام در میان گذاشتند و وقتی که پاسخ های قانع کننده و کاملی شنیدند، شاد شدند و او را دعا کردند و ستودند و عرض کردند: عموی شما، عبدالله چنین و چنان فتوا داد. حضرت فرمود: لا اله الا الله، ای عمو! فردای قیامت برایت بسیار گران خواهد بود که نزد خدا بایستی و خدا به تو بگوید: با آن که در میان امت، داناتر از تو وجود داشت، چرا ندانسته به بندگان من فتوا دادی؟!(بحارالانوار،ج۵۰،ص ۹۸).
مرحوم کلینی می نویسد: شخصی محضر امام جواد (ع) شرف یاب شد و اظهار داشت: یابن رسول الله! عده ای از مردم نسبت به موقعیت شما ایجاد شبهه می کنند. حضرت در پاسخ چنین فرمود:
خداوند متعال به حضرت داود (ع) وحی کرد که فرزندش سلیمان را خلیفه و وصی خود قرار دهد، با این که سلیمان کودکی خردسال بود و گوسفندچرانی می کرد.
این موضوع را برخی از علما و بزرگان بنی اسرائیل نپذیرفتند و در اذهان مردم شک و شبهه ایجاد کردند. به همین دلیل خداوند به حضرت داود (ع) وحی کرد: عصا و چوب دستی اعتراض کنندگان و سلیمان را بگیر و هر کدام را با علامتی مشخص کن که از چه کسی است، سپس آن ها را شبانگاه در جایی پنهان نما. فردای آن روز به همراه صاحبان آن ها بروید و چوب دستی ها را بردارید. چوب دستی هر کس سبز شده باشد او جانشین و خلیفه و حجّت بر حق خدا خواهد بود.
همگی این پیشنهاد را پذیرفتند و چون به مرحله اجرا درآوردند، عصای سلیمان سبز و دارای برگ و ثمر شد. پس از آن، همه افراد پذیرفتند که او حجّت و پیامبر خداست (اصول کافی، ج۱، ص۳۲۰).
علی بن اسباط، یکی از یاران امام رضا و امام جواد (علیهم السلام) می گوید: روزی به محضر امام جواد (ع) رسیدم، در ضمن دیدار، به سیمای حضرت خیره شدم تا قیافه او را به ذهن خود سپرده، پس از بازگشت به مصر برای ارادتمندان آن حضرت بیان کنم.
درست در همین لحظه، امام جواد (ع) که گویی تمام افکار مرا خوانده بود، در برابر من نشست و به من توجه کرد و فرمود: ای علی! همانا خداوند درباره «امامت» حجّت آورده؛ همان طور که درباره «نبوت» حجّت آورده است. خداوند درباره حضرت یحیی (ع) می فرماید: «و آتیناه الحکم صبیا؛ (مریم، ایه۱۲) ما به یحیی در کودکی فرمان نبوت دادیم.»
و درباره حضرت یوسف (ع) می فرماید: «و لما بلغ اشده حکما و علما؛ (یوسف، آیه ۲۲) هنگامی که او به حدّ رشد رسید، به او حکم (نبوت) و علم دادیم.»
و نیز درباره حضرت موسی (ع) می فرماید: «و لما بلغ اشده و استوی آتیناه حکما و علما؛ (قصص،ایه۱۴) و چون به سنّ رشد و بلوغ رسید، به او حکم (نبوت) و علم دادیم.»
بنابراین، همان گونه که ممکن است خداوند، علم و حکمت را در سنّ چهل سالگی به شخصی عنایت کند، ممکن است همان حکمت را در دوران کودکی نیز عطا کند(اصول کافی، ج۱، ص۳۸۴).
همچنین درگزارش دیگر آمده است: بعد از شهادت امام رضا (ع) عده ای از شیعیان از شهرهای دیگر برای شناختن امام بعد، به مدینه آمدند. آن ها را به «صریا»، قریه ای که امام کاظم (ع) در نزدیکی مدینه تأسیس کرده بود، راهنمایی کردند. آن جا عبدالله بن موسی فرزند امام کاظم (ع) خودنمایی می کرد، ولی از پاسخ دادن به سؤالات مردم ناتوان بود. زمانی که عبدالله پاسخ های غلط داد، ابوجعفر (امام جواد) وارد شد در حالی که هشت ساله شده بود. همه به سوی او رفتند و او به مردم سلام داد. عبدالله بن موسی هم از جای خود برخاست و ابوجعفر به این ترتیب در صدر مجلس جای گرفت. آن گاه فرمود: بپرسید، خدا رحمتتان کند. آن گاه سؤالاتی پرسیدند، از جمله کسی پرسید: اگر مردی زنش را به عدد ستارگان آسمان طلاق داد، چه کند؟ امام فرمود: آیا قرآن خوانده ای؟ گفت: بله. فرمود: سوره طلاق را بخوان تا قول خداوند که فرمود: «و اقیموا الشهادة لله». ای مرد! طلاق صورت نمی گیرد، مگر به پنج چیز: شهادت دو شاهد عادل، وقوع طلاق در حالت پاکی از عادت ماهیانه، عدم آمیزش در آن پاکی، وقوع طلاق به قصد جدّی.
ای مرد! آیا در قرآن عدد نجوم سما می بینی؟ گفت: نه (المناقب، ج۲ ص۹۰-۹۱).
*******
سوم-((سلوک امام (علیه السلام) در برابر ازدواج سیاسی))
مأمون برای انحراف افکار عمومی و تبرئه کردن خود در به شهادت رساندن امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، وهمچنین تحت نظر گرفتن امام جواد علیه السلام اقدام به ترفند سیاسی زد دخترش ام الفضل را به ازدواج امام جواد علیه السلام درحالی که نه سال بیشتر نداشت درآورد، امام که با علم امامتش می دانست که این ازدواج تحمیلی زمینه بیشترحضورش برای ترویج اندیشه های بیشترامامت را فراهم می سازد و شرایط را برای مأمون سخت تر خواهد ساخت و اونخواهد توانست به هیچ یک از نیات شومش دست پیداکند، تن به این ازدواج سیاسی داد، چراکه این ازدواج موجب شد مأمون تحت فشار عباسیان قراربگیرد وآنان با توهم به اینکه امام جواد علیه السلام به دلیل نوجوان بودن ازدانشی برخوردار نیست و درشان خلیفه دانشمند عباسی مأمون نخواهد بود مامون را مورد ملامت قرار دادند، مأمون ازسرناچاری وتوجیه ازدواج سیاسی دخترش مجبورشد، زمینه مناظره علمی با حضور شخصیت های ترازاول علمی وسیاسی با امام جواد جوان را فراهم آورد، هرچند با این مناظره عباسیان توجیه شدند ولی موجب تثبیت مقام امامت شد، چرا که درمجلسی که بنی عباس با اجازه مأمون برای آزمایش مقام علمی امام جواد علیه السلام برگزار کرده بودند، یحیی بن اکثم بزرگترین قاضی آن روزگار برای مناظره حضور داشت. امام جواد علیه السلام نیز در حالی که نُه سال بیشتر نداشت وارد مجلس شد و در جایگاه مخصوصی که به سفارش مأمون برایش درست کرده بودند نشست.،این مناظره بین امام علیه السلام ویحی بن اکثم درحالی انجام می گرفت علاوه برعباسیان شخصیت های تراز اول علمی وسیاسی حضور داشتند وکاملا رسمی بود.
نخست یحیی بن اکثم پرسید:« آیا امیر المؤمنین (مأمون) اجازه می‌دهد که از ابو جعفر (امام جواد علیه السلام) سوالی بکنم؟»
مامون گفت از خود امام جواد علیه السلام اجازه بگیرد.
یحیی از امام پرسید: « به من اجازه سئوال می‌دهید؟»
امام جواد علیه السلام فرمود: « بپرس.»
یحیی پرسید: « حکم شخص مُحرمی که حیوانی را صید کرده و کشته چیست؟»
امام جواد علیه السلام فرمود:« این صید را در منطقه حَرَم کشته است یا در خارج از حرم؟ حکم کشتن صید را می‌دانسته یا نمی‌دانسته؟ عمداً کشته یا غیرعمد؟ شخص محرم، آزاد بوده یا بنده؟ کودک بوده یا بزرگسال؟ بار اولش بوده یا سابقه داشته؟ حیوان کشته شده، پرنده بوده یا خیر؟ کوچک بوده یا بزرگ؟ آیا شخص محرم به کارش اصرار دارد یا پشیمان است؟ صیدش را در شب کشته یا در روز؟ آیا شخص، در احرام عمره بوده یا در احرام حج؟»
یحیی بن اکثم که از این همه تقسیم‌بندی جا خورده بود، عجز و درماندگی در صورتش پیدا شد و زبانش به لکنت افتاد. همه حضار متوجه درماندگی‌اش شدند و مجلس به پایان رسید. وقتی فقط عده‌ی کمی از خواص ماندند، مامون از امام جواد علیه السلام پاسخ قسمت‌های مختلف پرسش‌های او را خواست.
پرسش امام و شکست یحیی:
در پایان مأمون گفت:« اگر موافقید، شما هم از یحیی سئوالی بکنید.»
امام جواد علیه السلام به یحیی فرمود:« بپرسم؟»
یحیی گفت:« فدایت شوم، هر طور میل شماست. اگر توانستم جواب می‌دهم و گرنه از شما استفاده می‌کنم.
امام جواد علیه السلام پرسید:« مردی در ابتدای روز به زنی حرام بود، پیش از ظهر حلال شد، ظهر حرام شد و عصر حلال شد، هنگام غروب حرام شد، پس از عشا حلال شد، نیمه شب حرام شد و هنگام طلوع فجر حلال شد. حکم این زن چیست و چرا پیوسته حلال و حرام می‌شد؟»
یحیی گفت:« سوگند به خدا جوابش را نمی‌دانم. اگر مایل هستید، پاسخ بفرمایید تا بهره ببریم.»
امام جواد علیه السلام فرمود:« این زن یک کنیز بود. مردی بیگانه او را در ابتدای روز خرید و زن بر او حلال شد. هنگام ظهر او را آزاد کرد و حرام شد. وقت عصر با او ازدواج کرد و حلال شد. وقت غروب او را مظاهره کرد و حرام شد. (مظاهره نوعی طلاق است که شرط رجوع به همسر، دادن کفاره است.) وقت عشا کفاره ظهار داد و حلال شد. نصف شب او را طلاق داد و حرام شد. وقت طلوع فجر رجوع کرد و حلال شد.
در این هنگام مامون به حاضران از بنی عباس رو کرد و گفت: « آیا در میان شما کسی هست که این مسئله را این طور بتواند جواب دهد یا مسئله قبلی را با آن جزییات بداند؟»
گفتند: « نه! به خدا قسم شما جواد (علیه السلام) را از ما بهتر می‌شناختید».
مامون گفت: « اهل بیت رسول صلی الله علیه و آله وسلم در میان مردم فضل و کمال زیادی دارند و کم سالی آنان مانع کمالاتشان نیست.»
*******
چهارم-((سلوک مردمی امام جواد علیه السلام))
هرچند امام جواد علیه السلام ازنظر مرتبه معنوی وصل به عالم قدس وعالم لاهوت، وازنظر سیاسی داماد خلیفه ای چون مأمون عباسی بود، ولی هیچ یک ازاینها موجب نشد که تعینی برای آن حضرت ایجاد کند ودیوار و حاجب بلندی بین وی و مردم کشیده شود و آن حضرت را ازمردم جدا کند، بلکه امام علیه السلام درمتن مردم وبرای مردم وامام امت بود، و پیوسته درحال دستگیری معنوی یا اقتصادی ازآنان بوده است ازهمین رو امام نهم با لقب «جواد» یکی از نامداران دادرسی و ضعیف نوازی در طول زندگی کوتاه دنیایی اش بود.آن حضرت در نیکی و کمک به مردم، به ویژه نیازمندان و در راه ماندگان، از باسخاوت ترین مردم زمان خویش شمرده می شد، ازهمین رو درسخاوت وبخشش ودستگیری معنوی امام جواد این چنین گزارش آمده است:
۱-((بکر بن صالح می گوید که داماد من به امام محمّد تقی نامه ای نوشته و در آن آورده بود: «پدرم، یک فرد ناصبی و منحرف است. او به شدت از اعتقادات خود دفاع و بر آنها پافشاری می کند. می خواهم نظر حضرت عالی را در باره وی بدانم. آیا با او مقابله و یا مدارا کنم؟!»
امام نهم در پاسخ وی چنین نگاشت: «قَدْ فَهِمْتُ کِتَابَکَ وَ مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَمْرِ أَبِیکَ وَ لَسْتُ أَدَعُ الدُّعَاءَ لَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ الْمُدَارَاةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْمُکَاشَفَةِ وَ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرٌ فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ ثَبَّتَکَ اللَّهُ عَلَی وَلَایَةِ مَنْ تَوَلَّیْتَ نَحْنُ وَ أَنْتُمْ فِی وَدِیعَةِ اللَّهِ الَّتِی لَا یَضِیعُ وَدَائِعُه؛ منظور تو را از مضامین نامه ات دریافتم و به وضعیت اعتقادی پدرت واقف شدم. ان شاء اللّه تو را از دعای خیر فراموش نمی کنم. مدارا برای تو بهتر از رودررویی و مقابله با پدر است. هر سختی، آسایش و راحتی در پی دارد. شکیبایی و بردباری پیشه کن و صبور باش که عاقبت نیک در انتظار پارسایان است. خداوند تو را در راه محبت و ولایتِ آنان که دوستشان داری، ثابت قدم بدارد. ما و شما در پناه رحمت الهی هستیم و او پناهندگان خود را ضایع نمی کند.»
بکر بن صالح در ادامه سخن خود می افزاید که خداوند در مدت کوتاهی، دل پدر را [در نتیجه صبر وی ] به او متمایل کرد که دیگر در هیچ موردی با پسرش مخالفت نمی کرد((بحارالانوار،۵۰،ص۵۵).
۲-((آن گرامی، نامه پدرش، امام رضا(ع) را نصب العین خود قرار داد و بخششهایش را چندین برابر کرد. در آن نامه خطاب به امام جواد(ع) - که حدود ۶ سال داشت - چنین آمده بود:
«بَلَغَنِی أَنَّ الْمَوَالِیَ إِذَا رَکِبْتَ أَخْرَجُوکَ مِنَ الْبَابِ الصَّغِیرِ فَإِنَّمَا ذَلِکَ مِنْ بُخْلٍ مِنْهُمْ لِئَلَّا یَنَالَ مِنْکَ أَحَدٌ خَیْراً وَ أَسْأَلُکَ بِحَقِّی عَلَیْکَ لَا یَکُنْ مَدْخَلُکَ وَ مَخْرَجُکَ إِلَّا مِنَ الْبَابِ الْکَبِیرِ فَإِذَا رَکِبْتَ فَلْیَکُنْ مَعَکَ ذَهَبٌ وَ فِضَّةٌ ثُمَّ لَا یَسْأَلُکَ أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَیْتَهُ وَ مَنْ سَأَلَکَ مِنْ عُمُومَتِکَ أَنْ تَبَرَّهُ فَلَا تُعْطِهِ أَقَلَّ مِنْ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ الْکَثِیرُ إِلَیْکَ وَ مَنْ سَأَلَکَ مِنْ عَمَّاتِکَ فَلَا تُعْطِهَا أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ دِینَاراً وَ الْکَثِیرُ إِلَیْکَ إِنِّی إِنَّمَا أُرِیدُ بِذَلِکَ أَنْ یَرْفَعَکَ اللَّهُ فَأَنْفِقْ وَ لَا تَخْشَ مِنْ ذِی الْعَرْشِ إِقْتَاراً؛[((الکافی،ج۴،ص۴۳) پسرم! به من خبر رسیده است که خدمتکاران، تو را از در مخصوص خارج می کنند. این به علت بخل و تنگ نظری آنان است که از وجود تو به مردم خیری نرسد. تو را قسم می دهم به حقی که برایت دارم! سعی کن از در عمومی، رفت و آمد کنی و هرگاه بیرون می آیی، مقداری پول نقد، طلا و نقره، همراه داشته باش و هر یک از نیازمندان که از تو درخواستی داشته باشد، به او چیزی ببخش!
اگر یکی از عموهایت از تو کمک بخواهد به او کم تر از ۵۰ دینار نده و اگر بیش تر بدهی، خود دانی و اگر عمه هایت از تو یاری بخواهند، کم تر از ۲۵ دینار عطا نکن و اگر بیش تر دادی اختیار با توست. می خواهم خداوند به وسیله جود و احسان تو، مقامت را والاتر بگرداند، احسان کن و بیم و هراس نداشته باش که پروردگار صاحب عرش، تو را فقیر و تنگدست بگرداند.»
۳-((علی بن مهزیار می گوید که دیدم حضرت امام جواد(ع) نماز واجب و غیرواجب خود را در یک قبای خز طارونی به جای آورد و به من هم قبای خز دیگری بخشید و فرمود: «این لباس را هنگام نمازپوشیده ام.» سپس به من فرمود: «ای علی! این لباسِ اهدایی را هنگام نماز خواندن بپوش.»((وسائل الشیعة، ج۴، ص۳۵۹))
۴-((محمّد بن سهل بن الیسع قمی از افرادی است که به افتخار دریافت لباس متبرک از امام نهم(ع) نائل آمده است. او در این باره می گوید که من در شهر مکه، مجاور بودم. از آنجا به مدینه آمدم و به حضور حضرت جواد(ع) رسیدم. در نظر داشتم که از آن امام عالی قدر درخواست کنم که به من لباسی به عنوان تبرک عنایت کند؛ امّا فرصت نشد و از محضرش خداحافظی کردم و بیرون آمدم.
در همین موقع که به راه افتاده بودم، پیکی از راه رسید. او لباسی را به همراه داشت که در بقچه ای پیچیده بود و از اهل کاروان در باره محمّد بن سهل قمی می پرسید تا اینکه به من رسید و من را شناخت. به من گفت: «مولای تو (امام جواد(ع)) این لباس را برایت هدیه فرستاده است. لباسهای اعطایی امام ۷ دو لباس نرم و نازک بود. احمد بن محمّد گفته است: «محمّد بن سهل قمی از دنیا رفت. من او را غسل دادم و در آن دو لباس اهدایی امام(ع) او را کفن کردم.»((بحارالانوار، ج۵۰، ص۴۴))
۵-((. مردی از اهالی سیستان که در سفری با امام محمّد تقی علیه السلام همراه شده است، خاطره ای شنیدنی از آن سفر را گزارش کرده است. او می گوید که در سال اوّل خلافت معتصم، من با امام نهم(ع) همسفر شدم و در همه موارد با هم بودیم.
سر سفره غذا نشسته بودیم که عرض کردم: «فدایت شوم! فرماندار شهر ما یکی از دوستان و شیفتگان شما اهل بیت : است. مأموران او برای من مالیات نوشته اند؛ اما پرداختن آن برایم سنگین است. شما لطف کنید و به او نامه ای بنویسید که با من مدارا کند.» امام فرمود: «من او را نمی شناسم.» گفتم: «فدایت شوم! همانگونه که عرض کردم او از دوستداران شما اهل بیت : است. نامه شما برای من، خیلی کارساز و مشکل گشا خواهد بود.»
امام کاغذی را برداشت و چنین نوشت:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم. حامل این نامه به تو، نکته زیبایی را یادآور شد که تو به آیین پسندیده ای گرایش داری! مطمئناً تو در مقابل اعمال نیک، پاداش نیکی خواهی داشت. به برادرانت احسان کن و بدان، خداوند عزیز و جلیل از ریزترین اعمال و رفتارت سؤال خواهد کرد.»
مرد سیستانی در پایان می گوید: «قبل از رسیدن من به سیستان، حسین بن عبد اللّه نیشابوری، فرماندار سیستان از نامه امام باخبر شده بود و هنگامی که من به شهرم نزدیک می شدم، هنوز دو فرسخ مانده بود که به استقبالم آمد.
«نامه را به او دادم. او آن را بوسید و روی دو چشمانش گذاشت و به من گفت: «چه می خواهی؟» گفتم: «در دفتر محاسبات شما برای من مالیاتی نوشته اند که توان پرداخت آن را ندارم.» دستور داد آن را برای من ببخشند و اضافه کرد: «تا زمانی که من فرماندار شهر شما هستم تو را از خراج و مالیات معاف کردم.»
سپس از خانواده ام پرسید و من وضعیت اقتصادی خود و خانواده ام را برایش شرح دادم. او دستور داد که در باره مشکل معیشتی من، کارهایی انجام شود و مقداری هم به صورت نقدی به من کمک کرد. تا او زنده و در منصب فرمانداری سیستان بود، از من مالیات و خراج نگرفتند و عطایش را تا آخر از من قطع نکرد.((تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۳۴))
۶-((ابن حدید کوفی در این باره می گوید: «همراه عده ای از شیعیان برای زیارت و انجام مناسک حج به مکه رفتیم. هنگام برگشت، راهزنان به ما حمله کردند و تمام داراییهایمان را به غارت بردند. به زحمت خود را به مدینه رساندم و به منزل امام نهم رفتم؛ ولی از سفر و حوادث آن چیزی نگفتم.» امام جواد(ع) فرمود: «ای ابن حدید! راهزنان در منطقه عَرْج به شما حمله کردند و تمام هستی تان را به یغما بردند. شما سیزده نفر بودید.» آن گاه آن حضرت، ما را یک به یک با نام خود و پدرانمان نام برد. گفتم: «سرورم به خدا قسم! همین طور شد که شما اشاره کردید.»
سپس امام به خادمش دستور داد برای ما لباسها و مبالغ زیادی دینار بیاورد و چنین تأکید فرمود: «اینها را میان خود و یارانت تقسیم کن که به مقدار آن چیزی است که از شما به غارت رفته است.» ابن حدید بعد ازاین همه لطف و احسان امام می گوید: «من آن مبالغ اهدایی را میان دوستان و همسفرانم تقسیم کردم و همان گونه که امام فرموده بود دقیقاً به اندازه داراییهایمان بود که قبل از حمله راهزنان داشتیم.»((الخرائج، ج۲، ص۶۶۳))
*******
پنجم-((ولایت تکوینی وکرامات جواد الائمه علیه السلام))
از ویژگی های انبیاء وائمه معصومین علیهم السلام ونیز اولیاء مختص الهی داشتن ولایت تکوینی وتصرف درعالم هستی به اذن الهی است ازهمین رو قرآن کریم درباره عیسی بن مریم می فرماید:( وَ رَسُولًا إِلى بَنِي إِسْرائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أُحْيِ الْمَوْتى بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُنَبِّئُكُمْ بِما تَأْكُلُونَ وَ ما تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ((آل‌عمران، آیه ۴۹)) و (عيسى را به) پيامبرى به سوى بنى‌اسرائيل (فرستاد تا بگويد) كه همانا من از سوى پروردگارتان براى شما نشانه‌اى آورده‌ام. من از گل براى شما (چيزى) به شكل پرنده مى‌سازم، پس در آن مى‌دمم، پس به اراده و اذن خداوند پرنده‌اى مى‌گردد.
همچنين با اذن خدا كور مادرزاد و مبتلايان به پيسى را بهبود مى‌بخشم و مردگان را زنده مى‌كنم واز آنچه مى‌خوريد و آنچه در خانه‌هايتان ذخيره مى‌كنيد به شما خبر مى‌دهم، براستى اگر ايمان داشته باشيد در اين معجزات براى شما نشانه و عبرتى است)) ونیز درباره پیراهن یوسف پیامبر می فرماید:((اذْهَبُوا بِقَمِيصِي هذا فَأَلْقُوهُ عَلى وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيراً وَ أْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ «یوسف، ایه۹۳»:(يوسف گفت:) اين پيراهن مرا ببريد و آنرا بر صورت پدرم بيفكنيد (تا) بينا شود و همه كسان خود را نزد من بياوريد))
ازویژگی های امام جواد علیه السلام که وی را کانون توجه دوست ودشمن قرار داد داشتن چنین قدرت معنوی وتصرف نمودن درعالم هستی است ازهمین رو درمدت ۲۵ سال ازعمر بابرکت آن حضرت ازجمله گزارشاتی درتاریخ ثبت شده است وهمین موجب دلدادگی محبان به آن حضرت شده ((کرامات)) امام نهم علیه السلام است که چند مورد ازآن کرامات دراینجا آورده می شود:
۱-((يحيي بن اكثم از علماي دربار عباسي مي گويد:
روزي براي زيارت قبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفته بودم كه امام جواد (علیه السلام) را ديدم، با او در خصوص مسائل گوناگوني مناظره كردم، همه را پاسخ داد. به او گفتم: خواستم از شما چيزي بپرسم اما شرم دارم از پرسش.
امام فرمودند: بدون آنكه سئوالت را بپرسي من پاسخ آنرا مي دهم. تو ميخواهي بپرسي امام كيست؟
گفتم: آري به خدا سوگند همين است؟!
فرمود: منم
گفتم: بر اين مدعا نشانه و حجتي داريد؟
در اين لحظه عصايي كه در دست امام بود به سخن آمد و گفت:
" اّنه مولايي امام هذا الزمان و هو الحجة "همانا مولاي من حجت خدا و امام اين زمان است)) .(الکافی، ج۱، ص۳۵۳)
۲-((محمد بن ريان نقل مي كند: مامون براي رسيدن به هدفش [بد نام كردن حضرت امام جواد (علیه السلام)] همه نوع نيرنگي را در خصوص امام جواد(علیه السلام) به كار برد اما هيچ كدام از آنها براي وي سودي نداشت.
به عنوان نمونه پس از به عقد درآوردن دخترش ام الفضل با امام جواد (علیه السلام)، صد كنيز زيبا را انتخاب كرد كه هر يك جامي پر از گوهر درخشان در دست داشتند. مامون به كنيزان دستور داد تا پس از نشستن حضرت در جايگاه دامادي به استقبال وي رفته و به او خوشامد گويند. كنيزكان به سوي حضرت شتافتند و خوشامد گفتند ولي امام هيچ التفاتي به آنها نكرد.
در دربار مامون مردي به نام مخارق كه ريشي بلند وصوتي خوش داشت و عود مي نواخت وجود داشت. وي به مامون گفت من توان آنرا دارم كه نقشه ات را [وادار كردن حضرت به لهو و لعب] عملي سازماز اين رو در مقابل امام جواد (علیه السلام) نشست و شروع به خواندن آواز كرد. كساني كه در آنجا حضور داشتند گرد مخارق حلقه زدند. هنگامي كه مخارق شروع به نواختن عود و آواز خواني كرد، امام جواد (علیه السلام) سر مبارك خود را متوجه او كرد و بر وي نهيب زد و فرمود: "اتق الله يا ذالعثنون " از خدا بترس اي ريش بلند. دست مخارق از حركت ايستاد، عود از دستش افتاد و ديگر هرگز نتوانست عود بنوازد.
روزي مامون از بلايي كه بر سر مخارق آمده بود از وي سئوال كرد. مخارق پاسخ داد چون امام جواد(علیه السلام) بر من نهيب زد چنان ترسي از هيبت او بر من مستولی شد كه دستم فلج شد و هرگز بهبود نيافت)) (الکافی، ج۱، ص۴۹۴).
۳-((محمد بن ميمون مي گويد: به همراه امام رضا(علیه السلام) در مكه بودم. به حضرت عرض كردم مي خواهم به مدينه بروم، نامه اي براي ابي جعفر بنگار تا با خودم ببرم .امام رضا(علیه السلام) تبسمي كرد و نامه اي نوشت.
به مدينه رفتم در حاليكه چشمهايم به دردي مبتلا بود . به درب خانه امام جواد (علیه السلام) رفتم، نامه را تحويل دادم. موفق غلام امام، گفت: سر نامه را بگشا و در پيش روي امام قرار ده. اين كار را كردم، آنگاه حضرت جواد (علیه السلام) فرمود: اي محمد وضعيت چشمت چگونه است؟
عرض كردم يا بن رسول الله، همانگونه كه مشاهده مي فرماييد بيمار است و نورش رفته است.
حضرت جواد (علیه السلام) دستش را دراز كرد، بر چشمم كشيد، بيناييم چون سالمترين زمانش گشت. دستها و پاهاي حضرت را بوسيدم و در حالي بازگشتم كه بينايي ام را بازيافته بودم و اين در زماني بود كه سن حضرت كمتر از سه سال بود)) .(الخرائج والجرائح، ج۱، ص۱۱۷).
۴-((اباصلت مي گويد: پس از دفن حضرت رضا(علیه السلام)، به دستور ماُمون يك سال زنداني شدم. پس از يك سال از تنگي زندان و شب نخوابي به ستوه آمدم، دعا كردم و براي رهايي از زندان محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) و آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) متوسل شوم. از خداوند خواستم به بركت آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در كار من گشايشي انجام دهد.
هنوز دعايم به آخر نرسيده بود كه حضرت ابي جعفر(علیه السلام) نجات بخش گرفتاران عالم، وارد زندان شد و فرمود: اي اباصلت از تنگناي زندان بي تاب شده اي .عرض كردم به خدا سوگند سخت بي تابم.
فرمود: برخيز، دستي به زنجيرها زد و غل و زنجيرها از دست و پاي من بر زمين افتاد. سپس دست مرا گرفت و از كنار نگهبانان زندان عبور داد .نگهبانان در حالي كه مرا نظاره مي كردند، توان سخن گفتن با مرا نداشتند و از زندان خارج شدم. سپس حضرت فرمود: برو در امان خدا كه هرگز نه دست مامون به تو مي رسد و نه دست تو به مامون.
اباصلت مي گويد: همانگونه كه حضرت فرمود تا حال مامون را نديده ام)) .( بحارالانوار، ج۵۰، ص۴۹)
۵- ((اسماعيل بن عباس هاشمي مي گويد: در روز عيدي به خدمت حضرت جواد (علیه السلام) رفتم، از تنگدستي به آن حضرت شكايت كردم. حضرت سجاده خود را بلند كرد، از خاك قطعه اي از طلا گرفت. يعني خاك به بركت دست حضرت به پاره اي طلاي گداخته مبدل شد. آن را به من عطا كرد. من آنرا به بازار بردم شانزده مثقال بود))(همان، ج۹۳، ص۱۰۰).
۶- ((ابو جعفر طبري از ابراهيم بن سعيد نقل مي كند كه: حضرت امام جواد (علیه السلام) را ديدم كه بر برگ درخت زيتون دست مي زد و آن برگها به برگ نقره تبديل مي شد. من آنها را از حضرت گرفتم، وبا آنها در بازار معامله نمودم. آن برگها نقره خالص بود و هرگز تغييري نكردند)) .(وسائل الشیعه، ج۶، ص۴۹۰)
۷- ((شيخ مفيد در ارشاد نقل مي كند: زماني كه حضرت جواد (علیه السلام) با همسرش ام الفضل از بغداد به مدينه مراجعت كرد، به كوفه كه رسيد مردم او را مشايعت كردند، هنگام غروب در خانه مسيب فرود آمد و به مسجد وارد شد.
در صحن مسجد درخت سدري قرار داشت كه هنوز ميوه آن به بار ننشسته بود، امام كوزه آبي خواست و در پاي آن درخت سدر وضو گرفت و نماز مغرب را با مردم اقامه كرد. امام در ركعت نخست سوره حمد و اذا جاءنصرالله و در ركعت دوم حمد و قل هو الله را خواند. پيش از ركوع قنوت گرفت. پس ازخواندن ركعت سوم تشهد و سلام داد. پس از نماز مدتي در حال نشسته مشغول تعقيبات و ذكر شد، سپس بلند شد و چهار ركعت نماز نافله مغرب را به جاي آورد و تعقيب خواند و دو سجده شكر به جاي آورد و ازمسجد خارج شد. امام جواد(علیه السلام) هنگامي كه به كنار درخت سدر رسيد، مردم متوجه شدند كه آن درخت به بار نشسته و ميوه داده است. از اين جريان شگفت زده شدند و از ميوه آن خوردند در حالي كه ميوه هاي سدر هسته نداشت آنگاه حضرت را براي وداع بدرقه كردند.(همان)
*******
ششم-((تلاش فرهنگی دربرابرانحرافات فکری))
دوره هفده ساله امامت امام نهم علیه السلام دوره بروز نحله‌های فکری وسیاسی بوده است یکی ازدرخشنده ترین کارنامه امام نهم مقابله فرهنگی بااین نحله ها وعبوردادن شیعیان ازاین گرداب خطرناک فکری بوده است، که به چند مورد ازاین کارنامه درخشان امام علیه السلام آورده می شود
۱-مبارزه باغلات :((محمد بن سنان» از جمله کسانى است که در محبّت اهل بیت(ع) زیاده روى مىکرد، بدین جهت برخى از علماى رجال او را به «غلو» متهم مىکنند. وى مىگوید: روزى محضر امام جواد(ع) نشسته بودم و مسائلى از جمله اختلافات شیعیان را مطرح مىکردم. امام فرمود:
اى محمّد! خداوند قبل از هر چیز نور پیامبر(ص)، على و فاطمه(ع) را خلق کرد. سپس اشیاء و موجودات دیگر را آفرید و طاعت اهل بیت(ع) را بر آنان واجب کرد و امور آنها را در اختیار اهل بیت(ع) قرار داد، بنابراین فقط آنان حق دارند چیزى را حلال و چیزى را حرام کنند و حلال و حرام ایشان نیز به اذن و اراده خداوند است. اى محمد! دین همین است: کسانى که جلوتر بروند (افراط نمایند) منحرف شدهاند و کسانى که عقب بمانند (تفریط کنند) پایمال و ضایع خواهند شد. تنها راه نجات همراهى با اهل بیت(ع) است و تو نیز باید همین راه را طى کنى(کافی، ج۱، ص۳۴۴)
۲- مبارزه بامجسمه ای ها:برخورد با فرقههاى منحرف امامان معصوم(ع) هر یک کم و بیش در زمان امامت خویش با انحرافات فکرى و عقیدتى درگیر بودند. در دوران امامت امام نهم بعضى از انحرافات عقیدتى مطرح بود که ریشه در
دورانهاى قبل داشت، ولى آن بزرگوار به مناسبتهایى با این انحرافات برخورد مىکرد و با اعلام موضع خویش، نظر حق و درست را بیان مىنمود و مردم را از باورهاى ناصحیح و غلط باز مىداشت. امام جواد(ع) در برابر فرقههایى که در آن دوران وجود داشتند، شیعیان را راهنمایى مىکرد. یکى از این فرقهها همان طورى که گفته شد، «اهل حدیث» بود که مجسّمى مذهب بوده و خدا را جسم مىپنداشتند. امام درباره آنها به شیعیان مىفرمود:
شما اجازه ندارید پشت سر هر کسى که خدا را جسم مىداند، نماز بگذارید و به او زکات بدهید.(۴ التوحید شیخ صدوق، ص۱۹۱)
۳- مبارزه باواقفیه: «واقفیه» یکى دیگر از فرقههاى موجود انشعابى از شیعه بود که به صورت معضلى بزرگ در مقابل شیعیان مطرح شده بود، آنان کسانى بودند که پس از شهادت امام کاظم(ع) بر آن حضرت توقف کرده و امامت فرزندش على بن موسى الرضا(ع) را نپذیرفتند. «زیدیه» نیز فرقهاى بود منشعب از شیعه که طعن آنها بر امامان معصوم(ع)، سبب موضعگیرى تند ائمه(ع) در برابر آنان شد، چنان که در روایتى از امام جواد(ع) واقفیّه و زیدیّه مصداق آیه «وجوه یومئذٍ خاشعةٌ عاملةٌ ناصبة»(سوره غاشیه، ایه۳) خوانده شدند و در ردیف ناصبىها قرار گرفتند (حیات فکر ی وسیاسی امامان، ص۴۹۰، ۴۸۶).
۴-قاطعیّت در طرد ناصالحان: یکى از خطراتى که همیشه بزرگان و رهبران یک مذهب یا یک کشور را تهدید مىکند، وجود اطرافیان ناصالح است که به خاطر اغراض انحرافى، مادى و یا اعتقادى پیرامون بزرگان را گرفته و بین آنان و مردم فاصله ایجاد مى کنند و معمولاً راههاى ارتباطى آن رهبران را با مردم قطع مى کنند. اگر بزرگان مواظب این گونه افراد نباشند، چه بسا زیانهاى جبران ناپذیرى جامعه را تهدید نموده و مشکلات بسیارى را به بار مى آورد. در زمان امامت امام جواد(ع) نیز این گونه افراد با سوء استفاده از کمى سن امام به خیال خود فکر مىکردند که مى توانند بر امور جامعه مسلّط شوند و هر طور که خواستند، عمل کنند. آن حضرت این خطر را احساس کرد و بدون هیچ اغماضى آن را طرد نمود.«ابو عمر جعفر بن وافد» و«هاشم بن ابى هاشم» در زمره این افراد جاى داشتند. امام محمد تقى(ع) درباره آنان فرمود: «خداوند آنان را لعنت کند، زیرا به اسم ما از مردم اخّاذى مى کنند و ما را وسیله دنیاى خود قرار داده اند»(معرفة الرجال، ص۵۴۹).
۵-مقابله با فتنه مذهبی:مأمون عباسی که از مناظرات علمی نتوانسته بود موقعیت وجایگاه علمی امام تضعیف کنند بلکه امام بامات کردن قوی ترین عالمان مورد نظر خلیفه عباسی چون ((یحی بن اکثم)) جایگاه امامت ولایتش را نه تنها درمیان تشیع بلکه دربین اهل سنت تتبیت کرده بود،مامون فتنه جدیدی را برای تضعیف کردن امام جواد علیه السلام برداشت وان دامن زدن به فتنه مذهبی ومقابل قرار دادن اهل سنت درمقابل امام علیه السلام بوده است، ولی امام علیه السلام آنچنان هوشمندانه بااین فتنه مقابله نمود که مشت فتنه گران را بازنمود وآنان را رسوا نمود چراکه در گزارش آمده است:
(( پس از آن که مأمون دخترش را به ازدواج امام جواد(ع) درآورد، در مجلسى که وى (مأمون) و بسیارى دیگر از جمله فقهاى دربارى مانند «یحیى بن اکثم» حضور داشتند، یحیى به امام جواد(ع) گفت: روایت شده که جبرئیل به حضور پیامبر رسید و گفت: یا محمد! خدا به شما سلام مى رساند و می گوید: من از ابوبکر راضى هستم! از او بپرس که آیا او از من راضى است؟ امام فرمود: کسى که این خبر را نقل مى کند باید خبر دیگرى را که رسول خدا(ص) در حجةالوداع بیان کرد، نادیده نگیرد. پیامبر فرمود: کسانى که بر من دروغ مى بندند، بسیار هستند و بعد از این نیز بسیار خواهند شد. هر کس عمداً بر من دروغ ببندد، جایگاهش در آتش خواهد بود. پس چون حدیثی از من برای شما نقل شد، آن را به کتاب خدا و سنّت من عرضه کنید، آن چه با کتاب خدا و سنّت من موافق بود، بگیرید و آن چه مخالف با کتاب خدا و سنّت بود، رها کنید. روایت مذکور با کتاب خدا سازگاری ندارد، زیرا خداوند فرموده: «ولقد خلقنا الانسان و نعلم ماتوسوس به نفسه و نحن اقرب الیه من حبل الورید (سوره ق، آیه ۱۶) ما انسان را آفریدیم و می دانیم در دلش چه چیزی می گذرد و ما از رگ گردن به او نزدیک تر هستیم.»
آیا خشنودی و ناخشنودی ابوبکر بر خدا پوشیده بود تا از پیامبر(ص) بپرسد!؟(بحار، ج۵۰، ص۸۰)
وامام با درایت خاص و بدون این که مقدسات اهل سنت را اهانت کرده باشد، وباعرضه کردن حدیث به قرآن ثابت کرد که این حدیث جعلی وساختگی است ومشت یحی بن اکثم را بازکرده که جعل حدیث می کند وبه مأمون هم فرصت نداد که بخواهد باد امن زدن به اختلاف تشیع وتسنن فتنه ای رابه وجو د بیاورد وامام علیه السلام درمقابل اهل سنت، وآنان را دربرابر امام علیه السلام قرار دهد.
هفتم-((نفوذ در حاکمیت برای حفظ اقلیت شیعه))
به دلیل شرایط ویژه ای که در زمان امامت امام جواد علیه السلام حاکم بود، جنگ مسلحانه و یا قیام در مقابل حکمای عباسی برای آن حضرت امکان پذیر نبود ولی امام علیه السلام برای حفظ موجودیت شیعه به شیعیان دستور داده بود که در حکومت نفوذ کنند. این امر موجب می شد که او از سیاست های ظالمانه حکومت علیه شیعیان آگاه شود و در این باره تصمیم بگیرد.
از سوی دیگر، با نفوذ یاران امام در حکومت، شیعیان حفظ می شدند، زیرا کسانی که در حکومت نفوذ کرده بودند به روش های مختلف از ظلم و جنایت حکومت علیه شیعیان جلوگیری می نمودند. از این رو محمد بن اسماعیل بن بزیع و احمد بن حمزه قمی، مقام والایی در دستگاه حکومت داشتند. نوح بن درّاج نیز چندی قاضی بغداد و پس از آن قاضی «کوفه» بود. بعضی دیگر از شیعیان مانند حسین بن عبدالله نیشابوری حاکم بُست و سیستان شد و حکم بن علیا اسدی به حکومت بحرین رسید.
ازهمین رو درگزارش آمده است که حضرت امام جواد (ع) بنا به درخواست یکی از شیعیانِ بُست و سیستان، طی نامه ای به والی این منطقه سفارش کرد که در اخذ مالیات، بر او سخت نگیرد. والی که از پیروان امام بود، نه تنها بدهی او را بابت مالیات نگرفت، بلکه اعلام کرد تا آن زمان که بر سرکار است وی را از پرداخت مالیات، معاف خواهد کرد. علاوه بر این دستور داد برای او مستمری نیز تعیین کردند ((تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۳۴)).
هشتم -((تاسیس حلقه وکالت بین خود و شیعیان))
شیعیان در دوران امام جواد علیه السلام - در اثر کاهش نسبی جو فشار و خفقان حکومت - در بلاد اسلامی پراکنده بودند: بغداد، مدائن، مصر، کوفه و مناطق مختلف ایران چون: خراسان، ری، قم، سیستان، طبرستان، طالقان و اهواز. حضرت جواد علیه السلام از طریق وکلا و نمایندگان خویش با شیعیان در سرتاسر سرزمین های اسلامی مرتبط بود. وکلایی همچون علی بن مهزیار، خیران خادم، ابراهیم بن محمد همدانی، احمدبن محمد بن عیسی و صالح بن محمد بن سهل. ملاحظه منابع و شواهد تاریخی در زندگی امام جواد علیه السلام گویای آن است که آن حضرت در مناطق اهواز، همدان، سیستان، ری، بصره، واسط، بغداد، کوفه و قم نمایندگانی داشته که پاسخگوی مسائل دینی شیعیان بوده، خواسته ها و وجوه شرعی آنان را به امام می رساندند، به عنوان نمونه حضرت به ابراهیم بن محمد همدانی طی نامه ای نوشت:
(در آن منطقه) وکیلی جز تو ندارم و به دوستانمان در همدان نوشته ام ازتو حرف شنوی داشته باشند ( اختیار معرفة الرجال، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، ج۱ص۴۹۰ تا ۴۹۴).
********
نهم-((حلقه درسی و نخبه پروری))
تاسیس مدرسه و تربیت شاگرد ونخبه پروری در دایره وسیع هرچند در دوره امامت امام باقر وامام صادق علیهما السلام شکل گرفته بود ولی در دوره امامت امام جواد علیه السلام به دلیل فشار سیاسی سنگین خلفای عباسی نتوانست درآن وسعت ادامه پیداکند ولی درهمان دایره بسیار محدود امام اقدام به تربیت شاگردان بسیار برجسته وتاثیر گذار نمودند. شیخ طوسی نام ۱۱۳ نفر از اصحاب و راویان آن حضرت را نوشته است که در میان آنان افراد زبده و سرشناسی به چشم می خورد از قبیل: احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی که از اصحاب اجماع است و همگان به فقاهت او اعتراف کرده مرسلاتش را پذیرفته اند.
احمد بن اسحاق اشعری که شیخ قمییین بود و به نمایندگی از سوی آنان خدمت ائمه می رسید و احکام و دستورها را از امامان می گرفت و به مردم ابلاغ می کرد.ذکریا بن آدم قمی که حضرت جواد علیه السلام برای او دعا کرد و او را در زمره یاران حق شناس و باوفای خویش بشمار آورد. و علی بن مهزیار اهوازی که از وکلای خاص امام بود و آن حضرت برای او دعا کرد و از او به عنوان چهره ای بی نظیر یاد نمود. و محمد بن اسماعیل بن بزیع. وی هرچند از وزرای دربار عباسی بود ولی همچون علی بن یقطین سنگردار و پناهگاه استواری برای شیعیان و مورد اعتماد آنان بود و محضر امام کاظم، امام رضا و امام جواد علیهم السلام را درک کرد وشخصیت هایی مانند: علی بن مهزیار، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، زکریا بن آدم، محمد بن اسماعیل بن بزیع، حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن خالد برقی بودند که هر کدام در صحنه علمی و فقهی، وزنه به شمار می رفتند و حتی برخی تألیفات متعددی داشتند. تربیت کردند (مسندالجوادص۲۹۸تا۳۰۸، رجال نجاشی، ص ۱۷۷،الفهرست ابن ندیم ۲۷۶) .
********
دهم-((تربیت نفوس مستعده عامه))
فلسفه امامت همانند فلسه نبوت هدایت، ارشاد، تعلیم وتربیت نفوس مستعده عامه مردم است، وبه عبارت دیگر همانگونه که پیامبر وامام می بایست کادرسازی وخود تکثیری نمایند، و افرادی رادرحد ومرتبه طولی خودشان تربیت کنند که تا توسط آنان راه ورسمشان ادامه پیداکند وزنده بماند، به همین نسبت واندازه وظیفه و رسالت دارند که به دلیل داشتن نفس گرم وروح پاک ولطیف نصایح وموعظه وپند فراتر اززمان ومکان داشته باشند تا نفوس مستعده ای که درطول زمان می آیند ومی روند هرچند وجود مقدس ونورانی ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین این صاحب نفسان وصاحب دلان را ندیدند ودرک نکردند، ولی باخواندن وشنیدن موعظه.و نصحیت آنان که در قالب وفرم کلمات قصار وکوتاه به آنان رسیده پند ودرس بگیرند ورفتار شان را آنگونه که این صاحب نفسان وصاحب دلان ملکوتی وآسمانی وقدسی می خواهند تنظیم نمایند، ازهمین رو امام جواد علیه السلام درکنار برنامه های دیگر علمی،فقهی، سیاسی، کادر سازی، یکی ازبرنامه های ماندگارش توجه ویژه به تربیت نفوس مستعده عامه درقالب وفرم موعظه، وصیت، وپندهای کوتاه درضمن کلمات قصار وکوتاه بوده است که مواردی ازاین نصایح دل چسب ودل نشین آن حضرت را بانیت وانگیزه نهادینه سازی آن در حوضچه وجو دیمان دراینجا می اوریم:
حضرت جواد الائمه علیه السلام فرمودند:
ا-((اثار مثبت مصاحبت با خوبان ایمانی))
((-مُلاقاةُ الاْخوانِ نَشْرَةٌ، وَ تَلْقيحٌ لِلْعَقْلِ وَ إنْ كانَ نَزْراً قَليلاً. (بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۵۳)
فرمود: ملاقات و ديدار با دوستان و برادران [خوب]، سبب صفاى دل و نورانيّت آن مى‌گردد و موجب شكوفایى عقل و درايت خواهد گشت؛ گرچه در مدّت زمانى كوتاه انجام پذيرد))
۲-((اثارمنفی مصاحبت بااشرار))
((-إيّاكَ وَ مُصاحَبَةُ الشَّريرِ، فَإنَّهُ كَالسَّيْفِ الْمَسْلُولِ، يَحْسُنُ مَنْظَرُهُ وَ يَقْبَحُ أثَرُهُ. (بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۹۸)
فرمود: مواظب باش از مصاحبت و دوستى با افراد شرور؛ چون كه او همانند شمشيرى زهرآلود، برّاق است كه ظاهرش زيبا و اثراتش زشت و خطرناک خواهد بود.))
۳-((پی آمد پاسخ منفی دادن به خوا ستگاردختر))
((- مَنْ خَطَبَ إلَيْكُمْ فَرَضيتُمْ دينَهُ وَ أمانَتَهُ فَزَوِّجُوهُ، إلاّ تَفْعَلُوهُ تَكْنُ فِتْنَةٌ فِى الاْرْضِ وَ فَسادٌ كَبيرْ. (کافی، ج۵، ص۳۴۷)
فرمود: هر كه به خواستگارى دختر شما آيد و به تقوا و تديّن و امانتدارى او مطمئن مى‌باشيد با او موافقت كنيد، وگرنه سبب فتنه و فساد بزرگى بر روى زمين خواهيد شد)) .
۴-((پی آمد اظهار نظر نادان وغیر کارشناس))
((- لَوْ سَكَتَ الْجاهِلُ مَا اخْتَلَفَ النّاسُ. (بحارالانوار، ج۷۵، ص۸۱)
فرمود: چنان‌چه افراد جاهل ساكت باشند، مردم دچار اختلافات نمى‌شود))
۵-((تعلیم علوم گسترده پیامبر صلی الله علیه و آله به امام علی علیه السلام))
((-عَلَّمَ رَسُولُ اللّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله عَلّيا عليه‌السلام ألْفَ كَلِمَةٍ، كُلُّ كَلِمَةٍ يَفْتَحُ ألْفُ كَلِمَةٍ. (بحارالانوار، ج۴۰، ص۱۳۴)
فرمود: حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله، یک هزار كلمه به امام على عليه‌السلام تعليم نمود كه از هر كلمه‌اى هزار باب علم و مسئله فرعى باز مى‌شود))
.
۶-((اثرفروتنی عالم، ادب در رفتار و خوشرویی))
((-فْضُ الْجَناحِ زينَةُ الْعِلْمِ، وَ حُسْنُ الاْدَبِ زينَةُ الْعَقْلِ، وَبَسْطُ الْوَجْهِ زينَةُ الْحِلْمِ. (بحارالانوار، ج۷۵، ص۹۱)
فرمود: تواضع و فروتنى زينت‌بخش علم و دانش است، ادب داشتن و اخلاق نيک زينت‌بخش عقل مى‌باشد، خوش‌رویى با افراد زينت‌بخش حلم و بردبارى است.))
۷-((اثار وبرکات، صبر، تحمل فقر، مخالفت بانفس))
((- تَوَسَّدِ الصَّبْرَ، وَاعْتَنِقِ الْفَقْرَ، وَارْفَضِ الشَّهَواتِ، وَ خالِفِ الْهَوى، وَ اعْلَمْ أنَّكَ لَنْ تَخْلُو مِنْ عَيْنِ اللّهِ، فَانْظُرْ كَيْفَ تَكُونُ. (بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۸)
فرمود: در زندگى، صبر را تكيه‌گاه خود، فقر و تنگ‌دستى را هم‌نشين خود قرار بده و با هواهاى نفسانى مخالفت كن. و بدان كه هيچ‌گاه از ديدگاه خداوند پنهان و مخفى نخواهى ماند، پس مواظب باش كه در چه حالتى خواهى بود))
۸-((اثارمنفی موقعیت شناس نبودن))
(( مَنْ لَمْ يَعْرِفِ الْمَوارِدَ اءعْيَتْهُ الْمَصادِرُ:( بحارالا نوار: ج ۷۵): هركس موقعيّت شناس نباشد جريانات ، او را مى ربايد و هلاك خواهد شد.))
۹-((برکات خشنودی الهی))
((لا يَضُرُّكَ سَخَطُ مَنْ رِضاهُ الْجَوْرُ.بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۳۸۰): كسى كه طالب رضايت خداوند متعال باشد، دشمنى ستمگران ، او را زيان و ضرر نمى رساند.))
********
یازدهم-((تربیت نسل صالح))
تربیت فرزند و نسل صالح مهمترین غرض وهدف ازازدواج است، واگر جواد الائمه علیه السلام را باقطع نظر ازمقام امامت وباتوجه به عمرکوتاه ۲۵ ساله وشرایط سخت امنیتی، وناسازگاری خانوادگی که ام الفضل باان حضرت داشته اند ملاحظه کنیم، نقش امام را در تربیت وساختن نسل صالح استتنایی وکرامت گونه می یابیم وبرای همه. کسانی که به دنبال الگوی موفق در تربیت نسل صالح هستند امام جواد علیه السلام نمونه ای بی نظیر ازاین الگوی موفق است، چراکه در تعداد فرزندان آن حضرت هرچند بین مورخین اختلاف وجودارد ونام هشت فرزند بنام های ((امام هادی،علیه السلام، موسی مبرقع، حکیمه خاتون، ابو احمد حسين، ابو موسي عمران،فاطمه، خديجه، ام كلثوم)آمده است ودر تاريخ قم نام دخترانی چون(( زينب، ام محمد و ميمونه)) هم به چشم مي خورد.، ولی در اینکه ((امام هادی،علیه السلام، موسی مبرقع، حکیمه خاتون)) فرزندان آن حضرت‌اند مورد اتفاق همه مروخین است تربیت ودرخشش همین چند فرزند درسن کوتاه آنهم درشرایط سخت امنیتی ومشکلات داخلی خانوادگی همین بس که هریک ازاین فرزندان حکایت کننده نقش بی بدیل وموفق پدر ومادر اند که چنین فرزندان استتنایی را تربیت کرده اند وبه جامعه تحویل داده اند
۱-((امام هادی علیه السلام))
امام علي النقي الهادي ـعليه السّلام که درسن شش سالکی پيشوا و رهبر و هادی وامام امت بودند ودر ۴۲ سال ازعمر بابرکتشان باوجود خفقان حاکمیت خلفای اسلامی توانستند اقلیت شیعه رارهبر وراهنما باشند، ودر عظمتش همین بس(( زیارت جامعه)) .را انشاء وبه عنوان سند ولایت باقی گذاشتند که انتخاب هریک ازواژگان وچینش هریک از واژگان وپدید آوردن متنی با چنین فصاحت وبلاغت ومحتوادرحد اعجاز، شخصیتی چون علامه جوادی صاحب چند جلد شرح اسفار، وچند جلد تفسیر تسنیم را می طلبد که به شرح وتفسیر متن زیارت جامعه کبیره بپردازد وان را قابل فهم نماید
۲-((موسی مبرقع علیه السلام ))
موسي مبرقع: دومين فرزند برجسته و بزرگوار امام جواد عليه السّلام ابو احمد موسي مبرقع نام دارد از آنجا كه موسي داراي شمايل بسيار زيبا و صورت جميل بود كه هر كس را به يك نظر مي فريفت در كوچه ها برقع(نقاب) به صورت مي انداخت تا زنان و مردان از ديدن او ناراحت نشوند از اين جهت او را موسي مبرقع گويند. تولد موسي مبرقع را در سال ۲۱۴ هـ.ق نوشتهاند و در هنگام مرگ پدرش حدود ۵ يا ۶ سال بيشتر نداشت، چنانكه برادر بزرگوارش حضرت علي النقي عليه السّلام ۷ يا ۸ سال بيشتر نداشت، موسي ۳۰ ساله بود كه از مدينه هجرت كرد و راهي قم شد و در هنگامي كه در شهر مدينه بود، سرپرستي اولاد امام جواد عليه السّلام را مي كرد و موقوفات و صدقات پدرش را به اهلش مي رسانيد.در سال ۲۴۴ بود كه متوكل عباسي كه از موقعيت موسي مبرقع وحشت داشت او را از مدينه به بغداد احضار كرد و ايشان را در شهر سامرا منزل داد تا او را مثل برادر بزرگوارش امام علي النقي ـعليه السّلامـ زير نظر داشته باشد و ايشان تا سال ۲۴۷ كه متوكل مُرد در سامرا بود، پس از مرگ متوكل موسي به ايران آمد و سال ۲۵۶ بود كه به قم وارد شد. موسي در قم مزارعي ايجاد كرد و خود به كار كشاورزي پرداخت و در همان جا ساكن گرديد.ودر شب چهارشنبه ۲۲ ربيع الاول سال ۲۹۶ هـ.ق در شهر قم وفات كرد و او را در منزل چخودش به خاك سپردند و اكنون آرامگاه او به «چهل اختران» مشهور است :((تاریخ قم محمد حسين ناصر الشيعه))
۳-((حکیمه خاتون سلام الله علیها ))
حكيمه خاتون: اين زن با تقوا كه از شايستهترين زنان عصر خود به شمار مي رفت و در فضل و هنر ممتاز بود؛وي از برجستهترين دختران امام جواد عليه السّلام مي باشد حكيمه در طول حيات پربركتش ۴ امام را درك كرد، پدر گراميش امام جواد ـعليه السّلام ـ، برادرش حضرت هادي ، برادرزاده اش امام عسكري عليهما السّلام و امام زمان (عج) را كه خود افتخار قابلگي امام دوازدهم را هم داشت.از افتخارات ديگر حكيمه خاتون، تعليم و تربيت نرجس خاتون مادر امام زمان (عج) بود، حكيمه در نزد ائمه عليهم السّلام محترم و مورد وثوق بود تا جائي كه به مقام سفارت امام نائل آمد، نامه هاي مردم را به امام زمان (عج)مي رسانيد و توقيعات امام را به مردم بر مي گردانيد:(الارشاد، ج۲، ص۲۰۵، منتهي الامال،ج ۲،ص۶۲۲)گويند: نواب امام زمان (عج) به وسيله اين بانو با امام رابطه برقرار مي كردند در كمال الدين از احمد بن ابراهيم نقل شده كه گفت: من بر حكيمه خاتون دختر امام جواد عليه السّلام در سال ۲۶۲ وارد شدم و هرچه مي خواستم از پشت پرده از آن حضرت مي پرسيدم او به ما جواب مي داد و او واسطه امام زمان علیه السلامبود كه تمام امور مربوط به شيعه را انجام مي داد.حكيمه خاتون سرانجام در سال ۲۷۴ هـ.ق وفات يافت، ودر کنارتربت مطهر امام هادی وامام حسن عسکری عليهما السلام مدفون شد:((اكمال الدين،ج۲،ص ۵۰۱))
********
دوازدهم-((پاسخ به پرسش های فقهی وبی مقدار ساختن قاضیان وفقهای درباری))
امام جواد علیه السلام برای بی مقدار ساختن علمای درباری ودین فروختگان به ثمن بخس دنیوی درمباحثات فقهی که معتصم تشکیل می داد حضور می یافتند وبا پاسخ دقیق وفنی خویش مچ فقهای درباری اهل سنت را بازمی کردند ازهمین رو در گزارش تاریخی آمده است:
زرقان که با ابن ابی دؤاد دوستی و صمیمیت داشت، می گوید: یک روز ابن ابی دؤاد از مجلس معتصم بازگشت، در حالی که بشدت افسرده و غمگین بود. علت را جویا شدم. گفت: امروز آرزو کردم که کاش بیست سال پیش مرده بودم! پرسیدم: چرا؟
گفت: به خاطر آنچه از ابوجعفر (امام جواد) در مجلس معتصم بر سرم آمد!
گفتم: جریان چه بود؟گفت: شخصی به سرقت اعتراف کرد و از خلیفه (معتصم) خواست که با اجرای کیفر الهی او را پاک سازد. خلیفه همه فقها را گرد آورد و محمد بن علی (حضرت جواد) را نیز فراخواند و از ما پرسید: دست دزد از کجا باید قطع شود؟ من گفتم: از مچ دست. گروهی از فقها در این مطلب با من موافق بودند و می گفتند: دست دزد باید از مچ قطع شود، ولی گروهی دیگر گفتند: لازم است از آرنج قطع شود، و چون معتصم دلیل آن را پرسید، گفتند: منظور از دست در آیه وضو: فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِق، صورتها و دستهایتان را تا آرنج بشویید تا آرنج است.
آن گاه معتصم رو به محمد بن علی (امام جواد) کرد و پرسید: نظر شما در این مسئله چیست؟گفت: اینها نظر دادند، مرا معاف بدار. معتصم اصرار کرد و قسم داد که باید نظرتان را بگویید. محمد بن علی گفت: چون قسم دادی نظرم را می گویم. اینها دراشتباهند، زیرا فقط انگشتان دزد باید قطع شود و بقیه دست باید باقی بماند.
معتصم گفت: به چه دلیل؟امام جواد (ع) فرمودند:
زیرا رسول خدا(ص) فرمود: سجده بر هفت عضو بدن تحقق می پذیرد: صورت (پیشانی)، دو کف دست، دو سر زانو، و دو پا (دو انگشت بزرگ پا). بنابراین اگر دست دزد از مچ یا آرنج قطع شود، دستی برای او نمی ماند تا سجده نماز را به جا آورد و نیز خدای متعال می فرماید: وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدً(سوره سجده، آیه ۱۸) سجده گاه ها(هفت عضوی که سجده بر آنها انجام می گیرد) از آن خداست، پس، هیچ کس را همراه و همسنگ با خدا مخوانید (و عبادت نکنیدو آنچه برای خداست، قطع نمی شود.)
ابن ابی دؤاد می گوید: معتصم جواب محمد بن علی را پسندید و دستور داد انگشتان دزد را قطع کردند(و ما نزد حضار، بی آبرو شدیم!) و من همانجا (از فرط شرمساری و اندوه) آرزوی مرگ کردم!(مجمع البیان، ج۱۹، ص۳۷۲).
به ظاهر به احترام حضرت پرداخت و تحفه‌ها برای آنحضرت و ام الفضل فرستاد. پس شربت پرتقالی بوسیله غلام خود به نام (اشناس) برای امام فرستاد و اشناس به او گفت: پیش از شما امیرالمؤمنین به احمد بن ابی داود و سعید بن خضیب و گروهی از بزرگان از این شربت نوشانیده و امر کرده شما هم آن را با آب یخ بنوشید. این را گفت و یخ آماده کرد. امام فرمود: «در شب آن را می‌نوشم»
اشناس گفت: باید خنک نوشیده شود و الآن یخ آن آب می‌شود و اصرار کرد و امام با علم به عمل آنان آن را نوشید همین موجب شهادت آن حضرت شد.((مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۴۹۱.))
گزارش سوم؛ وقول مشهور آن است که همسرش ام الفضل دختر مامون به تحریک عمویش معتصم آن حضرت را مسموم کرد زیرا که ام الفضل در زندگی مشترک خود با امام جواد (علیه‌السّلام) از دو جهت ناکام مانده بود:
نخست آنکه ام الفضل از آن حضرت دارای فرزندی نشد ازهمین رو به زنان دیگر امام حسادت می ورزید. دوم آنکه وی انتظار داشت چون فرزند خلیفه است امام علیه السلام برای وی حساب ویژه بازکند، ولی می دید امام علیه السلام هیچ تفاوتی بین وی و همسران دیگر نمی گذارد وسلوک یکسان دارد به همین جهت احساس حقارت می کرد وکینه اما م علیه السلام را به دل می گرفت تاجایی که به همسران وفرزندان امام علیه السلام که عموما از ام ولدهای آن حضرت متولد شده بودند رشگ وحسادت می برد واین روحیه حسادت وحقارت موجب شد که ام الفضل یک بار نامه‌ای نگاشت و از امام نزد مامون شکایت کرد و از اینکه امام چند کنیز دارد، گله نمود. ولی مامون در جواب او نوشت: ما تو را به عقد ابوجعفر در نیاوردیم که حلالی را بر او حرام کنیم. دیگر از این شکایت‌ها نکن.و کیفیت مسموم کردن هم چنین بود که معتصم که آگاه ازکینه ورزی ام الفضل به امام علیه السلام را داشت از کینه ورزی وعقده حقارت وی استفاده کرد وهمسر امام را راضی به قتل کرد ازهمین رو زهری برای او فرستاد که در طعام حضرت داخل کند ام الفضل انگور رازقی را زهرآلود کرده به نزد آن امام مظلوم آورد و چون حضرت از آن تناول نمود اثر زهر در بدن مبارکش ظاهر شد.واینگونه امام علیه السلام به شهادت رسید:((بحار الانوار، ج۵۰، ص۷۹-۸۰، دلائل الامامة، ص۳۹۵))
جمع بین این گزار ش های مختلف به این است که امام علیه السلام درمدت کوتاه دوسال ازحکومت معتصم سه بار مسموم شد، ودربارسوم همانگونه که مشهور است با مسموم نمودن امام توسط ام الفضل به شهادت رسید.
********
سیزدهم -((حسادت عالمان درباری، یا ام الفضل عامل شهادت امام جواد علیه السلام))
هرچند ازنظر تاریخی درکیفیت شهادت امام محمد تقی علیه السلام اختلاف وجوددارد ولی آنچه که مهم وتکان دهنده است شهادت امام علیه السلام ریشه در حسادت قاتلین دارد که درسن ۲۵ سالگی آن حضرت ر امسموم کرده وبه شهادت رساندند، چراکه درکیفیت شهادت چند گزارش وجودارد
گزارش اول؛ این است پس از شکست عالمان در باری دربرابر امام جواد علیه السلام ابن داود بعد از سه روز نزد خلیفه رفت و گفت همانا خیرخواهی خلیفه بر من واجب است من چیزی می‌گویم که می‌دانم به سبب آن داخل سبب آتش جهنم می‌شوم. معتصم پرسید که چیست؟ گفت خلیفه به خاطر امری از امور دین علما، وزراء، نویسندگان و لشکریان را جمع می‌کند و از آنها جواب مسئله را می‌خواهد آنها جواب مسئله را می‌گویند ولی خلیفه جواب کسی را می‌پذیرد که نصفی از آن جماعت او را امام و پیشوای خود می‌دانند و خلیفه را غاصب حق او می‌شمارند، در این موقع معتصم رنگش متغیر شد و متوجه تذکر ابن ابی داود شد و گفت خدا تو را جزاء خیر دهد که مرا آگاه کردی. روز چهارم یکی از نویسندگان وزیر خود را طلبید و به او امر کرد که حضرت را دعوت کند و زهر در طعام ایشان کند. آن وزیر حضرت را دعوت کرد حضرت نپذیرفت و فرمود می‌دانید که من در مجالس شما حاضر نمی‌شوم گفت: دعوت از شما به خاطر این است که هم می‌خواهم خانه خویش به مقدم شما متبرک نمایم، و هم شما را اطعام نموده باشم. هم چنین فلان وزیر آرزوی ملاقات شما را دارد و می‌خواهد که به صحبت شما مشرف شود. امام به منزل آن وزیر تشریف آورد چون طعام آوردند و حضرت تناول فرمود اثر زهر در گلوی خود حس کرد پس بلند شد و اسب خود را طلبید. صاحب‌خانه خواست که امام بماند حضرت فرمود خارج شدن من از این خانه به نفع توست تا ماندن در اینجا بعد از همان روز و شب مرغ روحش به بهشت برین پر کشید.(مناقب ال ا بی طالب،ج۴،ص۳۸۰، بحار الانوار، ج۵۰، ص۶-۷، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۳۲۰))
گزارش دوم؛ این است :که چون مردم با معتصم بیعت کردند، در صدد تفقد از احوال حضرت امام جواد (علیه‌السّلام) برآمد. پس به "عبدالملک زیات" والی مدینه نامه نوشت که آنحضرت را با ام الفضل روانه بغداد کند. چون حضرت وارد بغداد شد.
********
چهاردهم-((باب الحوائج بودن امام نهم علیه السلام در حیات معنوی))
کمترکسی رامی توان یافت که بامشکل روحی، جسمی، اقتصادی ظاهراغیر قابل حل روبرو نشده وگره کوری درزندگیش نخورده باشد، درچنین شرایط بحرانی که شخص به بن بست کامل می رسد ومضطر می گردد، ازمنظر قرآنی تنها یک راه دربرابر شخص وجود دارد که می تواند این گره را باز کند وان ((توسل)) است ازهمین رو درایه(۳۵) سوره مائده آمده است ((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون:اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از خدا پروا كنيد و (براى تقرب) به سوى او وسيله بجوييد و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شوي))ومصداق توسل هم اسما الحسنی می باشد که درایه (۱۸۰)سوره اعراف آمده است (وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِها: نيكوترين نام‌ها براى خداوند است، پس خداوند را با آنها بخوانيد))ویکی ازتجلیات اسما ءالحسنی اهل بیت علیهم السلام اند که امام صادق علیه السلام در بیان مصداق آیه مبارکه فرمود( نَحْنُ وَ اَللَّهِ اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَى:سوگند به خداماییم مصداق اسما الحسنی)) واز بین اهل بیت علیهم السلام نیز امام جواد علیه السلام یکی ازآن مصادیق برجسته مقام توسل است، که بارها تجربه شده است که هرکس باشرط((اضطرار وانقطاع)) ازهرراهی به آن حضرت متوسل شده همانگونه که درحیات ظاهری((باب الحوائج)) ومشگل گشابوده است، درحیات معنوی وپس ازشهادت، باب الحوایج وگره گشای مشگل بسیاری بوده اند، ویکی ازراه های مجرب توسل به آن حضرت دورکعت نماز بنام((نماز امام جواد)) است که شیخ عباس قمی رضوان الله علیه در مفا تیح الجنان ازکتاب جمال الاسبوع سید بن طاووس نقل نموده اند این است:
((که در هردو ركعت خواندن حمد يك مرتبه، وسوره توحید هفتاد مرتبه، و بعد از پایان نمازهم دعای به شرح زیر خوانده شود)) :
اللَّهُمَّ رَبَّ الْأَرْوَاحِ الْفَانِيَةِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِيَةِ
اى خداى آفريننده روحهايى كه از جهان فانى رفته و بدنهاى كهنه پوسيده شده
أَسْأَلُكَ بِطَاعَةِ الْأَرْوَاحِ الرَّاجِعَةِ إِلَى أَجْسَادِهَا (أَحِبَّائِهَا)
درخواست مى كنم به طاعت روحهايى كه به امر تو به بدن باز مى گردند
وَ بِطَاعَةِ الْأَجْسَادِ الْمُلْتَئِمَةِ بِعُرُوقِهَا وَ بِكَلِمَتِكَ النَّافِذَةِ بَيْنَهُمْ
و به طاعت بدنهايى كه پس از تفرق با عروق و اعضاء همه ملتئم و مجموع مىگردند و به امر نافذ تو ميان آنها
وَ أَخْذِكَ الْحَقَّ مِنْهُمْ وَ الْخَلاَئِقُ بَيْنَ يَدَيْكَ يَنْتَظِرُونَ فَصْلَ قَضَائِكَ
و به آن حقى كه تو از همه باز خواهى گرفت در حالى كه خلايق در پيشگاه حضور تو منتظر حكم تو
وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَكَ وَ يَخَافُونَ عِقَابَكَ
و اميدوار رحمت تو و ترسان از عقاب تواند
صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
درود فرست بر محمد و آل محمد
وَ اجْعَلِ النُّورَ فِي بَصَرِي وَ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي
و نور در چشم من و يقين و ايمان در قلب من
وَ ذِكْرَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ عَلَى لِسَانِي وَ عَمَلاً صَالِحاً فَارْزُقْنِي
و ذكر دائم خود را به شب و روز بر زبان من جارى كن و عمل صالح روزى من گردان)).
نتیجه تحلیل :
همانگونه که گفته شد بسیاری باخواندن این دو رکعت نماز درحال ((اضطرار وانقطاع)) وتوسل به مقام جواد الائمه علیه السلام گره کور مشکلشان باز شد وتوسل نتیجه داد، ازجمله متوسلین که این نماز را تجربه کرده وجواب گرفته است نویسنده همین یا دداشت می باشد، با چنین تجربه شخصی به خوانندگان ارجمند توصیه می کنم که اگر واقعا وحقیقه این توسل همراه با ((اضطرار وانقطاع)) انجام بگیرد تردید نشود، خواسته به استجابت می رسد وچنین توسلی نتیجه می دهد، مگر اینکه مصلحت حق تعالی درعدم استجابت باشد طبیعی است دراین صورت عقل بشری واقف بر آن حکمت ومصلحت نخواهد بود.
