مهدویت در غدیر

از جمله وقایع مهم تاریخ اسلام، موضوع غدیر خم می باشد که در اواخر عمر پیامبر اکرم(ص) اتفاق افتاده است. مسئله ی امامت و جانشینی پیامبر(ص) در غدیر خم از حوادث مهم تاریخ اسلام است این واقعه بیانگر بقای رسالت پیامبر اکرم(ص) و دوام خلافت الهی است.

پیامبر اکرم(ص) در آخرین خطبه‌ی رسمی خویش و در آخرین و بزرگترین گردهمایی عمومی، در خلال بحث امامت، به مهدویت اشاره می‌کنند.

اهمیت و ضرورت این مسئله برای مسلمانان از سویی به خاطر اهمیت مسئله امامت و جانشینی پیامبر(ص) به ویژه آخرین جانشین، حضرت مهدی(ع) است و از سوی دیگر، تبیین پیوند تنگاتنگ بین قرآن و سنت است.

در آیات فراوانی به موضوع مهدویت به طور مستقیم و غیر مستقیم اشاره دارد و کتابهای متعددی در رابطه با آیات در موضوع مهدویت نوشته شده است اما موضوع ارتباط غدیر و مهدویت کمتر مورد توجه قرار گرفته است به این دلیل در صدد بررسی صفات ویژه امام عصر(ع) در خطبه غدیر با استناد به آیات قرآن برآمدیم.

۱.تجلی یافته ویژه حق و نور

رسول اکرم(ص)در خطبه غدیر، حق و نور را در حضرت مهدی(ع) منحصر می‌کند: «وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ؛ ( مجلسی، 1403: 37/ 214) او همراه و مدار حق است، او کانون نور و روشنایی است». «سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ‏ .؛ (فصلت/ 53) «به زودى نشانه‏هاى خود را در افقها [ى گوناگون‏] و در دلهايشان بديشان خواهيم نمود، تا برايشان روشن گردد كه او خود حقّ است». علامه طباطبایی (ره) مراد از ارائه آیات و تبین حق را با استفاده آز آیات دیگر، این گونه بیان می‌کند خداى تعالى به زودى دين خود را به تمام معناى كلمه ظاهر، و بر همه اديان غالب مى‏سازد، به طورى كه ديگر در روى زمين غير از خداى يگانه هيچ چيزى پرستش نشود، كه رسيدن چنين روزى غايت و هدف از خلقت بشر بود. ( ر.ک: طباطبایی، 1390: 17/ 404) امام باقر(ع) در تفسير این آیه مى‏فرمايد: « حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ» مقصود از آن خروج قائم(صلوات الله علیه) است كه آن حقّ است از سوى خداى عزّ و جلّ و اين خلق او را مى‏بينند و چاره‏اى از آن نيست». ( نعمانی، 1397: 269؛ بحرانی، 1415: 4/ 794) ظاهرا این‌گونه روایات نیز درصدد بیان معنای باطنی است. و مصداق واقعی غلبه دین خدا بر دیگر ادیان و هدف از خلقت بشر، جز در زمان ظهور حضرت مهدی (صلوات الله علیه) تحقق نمی‌یابد لذا در روایت از قیام ایشان به حق بودن تعبیر می‌کند.

2. آخرین امام‎

رسول اکرم(ص) در خطبه غدیر، حضرت مهدی(ع) را آخرین امام توصیف می‌کند: «أَلَا إِنَّ خَاتَمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِيُّ....أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِي حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ...فَأُمِرْتُ أَنْ آخُذَ الْبَيْعَةَ عَلَيْكُمْ‏ وَ الصَّفْقَةَ لَكُمْ بِقَبُولِ مَا جِئْتُ بِهِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذِينَ هُمْ مِنِّي وَ مِنْهُ أَئِمَّةٌ قَائِمُهُمْ فِيهِمُ الْمَهْدِيُّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ الَّذِي يَقْضِي بِالْحَقِّ؛ ( مجلسی، 1403: 37/213- 215) آگاه باشید آخرین امام از دودمان ما همان قائم مهدی(ع) است... آگاه باشید او حجت پایدار خداست و پس از او حجت دیگری نیست... فرمان یافته‌ام که از شما بیعت گرفته و دست پیمان دهنده شما را بفشارم تا آنچه را از سوی خدا درباره امیرمومنان علی(ع) و پیشوایانی از نسل من و او آورده‌‌ام، به درستی بپذیرید؛ پیشوایانی که دولت دادگر قائم آنان تا قیامت برپا و لقب او مهدی(ع) است که به حق داوری کنند.»

 تبیین قرآنی

از مجموع آیات و روایات می‌توان استفاده کرد که ویژگی‌های یاد شده، توسط آخرین امام و حجت الهی تحقق می‌یابد. افزون برآن، توجه به آیه ذیل شایسته است: « وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْض‏ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّة وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِين‏؛ ( قصص/ 5) و می خواستيم بر كسانى كه در آن سرزمين فرو دست شده بودند منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم‏] گردانيم، و ايشان را وارث [زمين‏] كنيم‏». مفاد آیه به منت گذاشتن خدا بر انسان بر وعده پیروزی مستضعفان و وارث قرار دادن آنها بر روی زمین اشاره دارد. شان نزول این آیه در رابطه با فرعون و ظلم او به گروهی است که خداوند بر آنها منت گذاشته وآنان را پیشوا و وارث قرار می دهد.(ر.ک: طباطبایی،1390: 16/9) گرچه‏ ظاهر آیه مربوط به بنی اسرائیل است ولی باطن و تاویل آن، اهل بیت(ع) هستند. هم‌چنانکه در روایات اشاره شده است؛ برای نمونه در روایتی از حضرت علی(ع) نقل شده است :«هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِيَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَيُعِزُّهُمْ وَ يُذِلُّ عَدُوَّهُمْ»؛ آنها آل محمد(ع) هستند خدا مهدیِ آنان را بعد از انکارشدنشان بر می‌انگیزد، پس آنان را عزیز می‌کند و دشمنانشان را خوار می‌گرداند  ( طوسی، 1411: 184)

بارك لمولانا صاحب الزمان عجل الله تعالي فرجه الشريف

گروه‌علمی‌تفسیرمدرسه علمیه تخصصی آیت الله ایروانی ره